کیفیت در ترجمه شفاهی

کیفیت عاملی بسیار مهم در ترجمه شفاهی

درحالی که کیفیت در آموزش ترجمه انگلیسی – ترجمه شفاهی مسئله ی اساسی در فرایند تخصصی شدن بوده است، سابقه ی تبدیل آن به موضوع تحقیق به سال های ۱۹۸۰ بر می گردد. در ترجمه شفاهی همایشی، تحلیل های فرآورده – مدار مورد توجه بیشتری قرار گرفته است، در حالی که مسئله توانایی ها و صلاحیت های مترجم شفاهی در حوزه های اجتماعی که در آنها جستجوی میارهای حرفه ای یکدست همچنان ادامه دارد، هنوز مسئله رایجی است.

البته صرف نظر از اینکه تاکید بر “فرآورده” باشد یا بر ارائه دهندگان خدمات ترجمه، مسئله کیفیت مفهوم اساسا نسبی و چند بعدی مورد تاییدی است که با روش های مختلف ارزیابی از دیدگاه های مختلف می توان و باید به آن پرداخت. در واقع، کیفیت موضوعی پیچیده و گسترده است که به موضوعات متعدد مطرح شده در متن حاضر مربوط می شود. مسئله کیفیت، علاوه بر مسئله ی آموزش مترجم شفاهی که پیش نیاز کلیدی کسب صلاحیت حرفه ای است با ویژگی های مربوط به حاصل کار مترجم شفاهی مانند بافتار، تناظر مبدا – مقصد و تاثیر ارتباطی و با ابعاد رفتاری مانند مهارت های ویژه و تخصص و کنش نقشی ارتباط پیدا می کند.

بنابراین، مطرح کردن این مسئله در اینجا به مفاهیم صریحی مانند ملاک های کیفیت و انتظارات مصرف کنندگان نسبت به کیفیت، و همچنین سنجش و قضاوت درباره ی کیفیت در ترجمه ی شفاهی محدود می شود.

ملاک های کیفیت در ترجمه شفاهی

از آنجایی که پژوهشگران ترجمه ی شفاهی همایشی سنت برابر دانستن کیفیت با جایگاه حرفه ای اعطائی تربیت اکادمیک و / یا عضویت در AIIC یا انجمن های مشابه را پشت سر گذاشتند، نیاز به تعیین ملاک های صریح ارزشیابی کیفیت ترجمه ی شفاهی و مترجمان شفاهی پیدا شد. هیلدگاند بولر (۱۹۸۶) گام اول را در این مسیر برداشت و پیمایشی را از اعضای AIIC به عمل آورد. بولر با استفاده از فهرستی از ۱۶ ملاک در مقیاس چهار امتیازی از ۴۷ شرکت کننده خواست تا نسبت به اهمیت نسبی خصوصیات مرتبط با ترجمه ی شفاهی مانند :

• آمادگی همه جانبه
•  پایایی
•  استقامت
•  وقار
•  صدای دلنشین
•  ظاهر مناسب
• و ….

هشت ویژگی حاصل کار مترجم شفاهی :

1. لهجه ی بومی
2.  روانی انتقال
3. انسجام منطقی
4.  یکدستی مفهوم با پیام اصل
5.  کامل بودن
6.  دستور زبان صحیح
7. اصطلاحات مناسب
8. سبک متناسب

بولر دریافت که یکدستی مفهوم با پیام اصل ملاک ممتازی است که ۹۶% از شرکت کنندگان آن را با عنوان “بسیار مهم” مشخص کرده اند. بین ۷۳% تا ۸۳% از شرکت کنندگان سه ملاک دیگر (انسجام منطقی، پایایی و آمادگی همه جانبه) را با عنوان “بسیار مهم” مشخص کردند، و تقریبا ۵۰% شرکت کنندگان، پنج ملاک دیگر زیر را را با عنوان “بسیار مهم” مشخص نمودند.

• اصطلاحات مناسب
• روانی گفتار
• دستور زبان صحیح
• کامل بودن
• کار تیمی

این حقیقت که اکثریت بالایی از شرکت کنندگان تقریبا همه ی ۱۶ ملاک مورد بررسی در مطالعه ی بولر (۱۹۸۶) را “مهم” محسوب کردند، باعث شد تا کیارو و نوسلا (۲۰۰۴) مطالعه ای تکمیلی طراحی کنند و با استفاده از ان به نحو بهتری بین ملاک ها از لحاظ اهمیت نسبی آنها تمایز قائل شوند. این دو در پیمایش پیشگام آنلاین از تعداد ۲۸۶ مترجم شفاهی در سراسر جهان خواستند تا دو مجموعه ملاک عمدتا مبتنی بر فهرست بولر را رده بندی کنند.

این دو با در نظر گیری مجموعه ملاک های مرتبط با حاصل کار مترجم شفاهی، عناصر همسانی را در بالای فهرست (“یکدستی مفهوم”) و پایین آن (“لهجه بومی”) یافتند، در حالی که “کامل بودن” و “اصطلاحات مناسب” به ترتیب در رده های دوم و ششم قرار داشتند. از آنجایی که حق دسترسی به این پیمایش به مترجمان شفاهی محدو نمی شد و نمونه شامل اهل فن فعال در محیط های حقوقی یا سایر نهادها نیز می شد، معناداری این الگوی متناقض یافته ها مشخص نیست.

انتظارات مصرف کننده از مترجمان شفاهی

بولر (۱۹۸۶) این ایده را مطرح کرد که انتظارات مترجمان شفاهی همایشی نسبت به کیفیت برون داد حرفه ای با نیازهای مصرف کنندگان این خدمت تناسب دارد. کورز (۱۹۹۳ / ۲۰۰۲) به منظور آزمایش این فرضیه از تعداد کل ۱۲۴ شرکت کننده در سه همایش مختلف با ترجمه ی شفاهی همزمان در حوزه های پزشکی، مهندسی و آموزشی، خواست تا یک پرسشنامه ی مبتنی بر ملاک های مرتبط با برون داد بولر را پر کنند.

یافته های او تنها در ملاک های یکدستی مفهوم، انسجام منطقی و اصطلاحات مناسب همخوانی داشت، اما با توجه به اینکه سطوح انتظارات مصرف کنندگان بر اساس پیش زمینه ی حرفه ای آنها در یک سطح نبود، ابعاد مرتبط با انتقال گفتار، در پیمایش، به طور پیوسته در رده های پایین تری قرار گرفتند. پیمایش بعدی از ۱۹ مصرف کننده، و نه ضرورتا مصرف کنندگان نهایی، ترجمه ی شفاهی رسانه ای همزمان یافته های پیمایش اول را تایید کرد.

پیمایش دوم کیفیت در ترجمه شفاهی

در پیمایش دوم، شرکت کنندگان تاکید به مراتب کمتری بر کامل بودن داشتند اما ملاک هایی مانند صدای دلنشین، لهجه ی بومی و روانی گفتار را دارای اهمیت ویژه تلقی کردند (کورز و پوچ هکر ۱۹۹۵). تنوع انتظارات در بین مصرف کنندگان ترجمه ی شفاهی همایشی در مجموعه مطالعات مقیاس محدود (که کورز ۲۰۰۱ آن را مرور کرده است) و در پیمایش بین المللی، مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.

پیتر مرسر (۱۹۹۶)، براساس ۲۰۱ مصاحبه که ۹۴ مترجم شفاهی در ۸۴ کشور مختلف اجرا کردند، گزارش کرد وفاداری به اصل رایج ترین انتظاری بود که مصاحبه شوندگان به طور فی البداهه آن را ابراز کردند و محتوا، همگامی، مهارت های ابلاغی و کیفیت صدا در رده های بعدی قرار گرفتند.

با وجودی که یافته های پیمایش در کل، اهمیت مدنظر مصرف کنندگان در رابطه با ملاک هایی مانند کامل بودن، شفافیت بیان، و دقت اصطلاح شناختی را تایید می کرد، سطوح انتظار، بسته به نوع نشست (بزرگ در برابر کوچک، عمومی در برابر فنی)، سن، جنسیت و تجربه ی قبیل در رابطه با ترجمه ی شفاهی همزمان، تنوع قابل ملاحظه ای داشت.

کیفیت در حوزه های اجتماعی

تنوع انتظارات مرتبط با کیفیت در حوزه های اجتماعی با توجه به تنوع محیط های نهادی و توصیفات نقشی به مراتب آشکارتر است. با توجه به اینکه در محیط های اجتماعی، در مقایسه با ترجمه ی شفاهی همایشی همزمان، فرآورده اهمیت کمتری دارد، در چنین محیط هایی تاکید بر ملاک های “مترجم شفاهی خوب” و رفتار مطلوب مترجم شفاهی است. به استثنای مواردی مانند مطالعه ی کیفی ادواردز و دیگران (۲۰۰۵) بر روی اعتماد که عنصر بسیار مهم انتظارات مشتری است، بیشتر مطالعات برداشت های حرفه ای های ارائه کننده ی خدمات ترجمه را مورد بررسی قرار داده اند.

مسا (۲۰۰۰) در پیمایش جامعی از ۲۸۸ ارائه دهنده ی خدمات ترجمه در ۳۰ نهاد مختلف در مونتریل خواست تا بیش از سی خصوصیت و رفتار مترجم شفاهی را زا لحاظ اهمیت در مقیاس سه امتیازی رده بندی کنند. عناصری که بالاترین رده (“مهم ترین”) را از دید شرکت کنندگان کسب کردند، تسلط به زبان مشتری (۹۶%) و اشاره به عدم درک مشتری (۹۲%) بودند. البته این احتمال وجود دارد که انتظارات مصرف کننده یا مشتری با توجه به بافت نهادی و حتی اجتماعی – فرهنگی متنوع باشد.

انتظارات نسبت به صلاحیت های مترجم شفاهی

کیدریک (۲۰۰۱) در پیمایشی که از قضات وین به عمل آورد، نظر آنها را درباره ی انتظارات نسبت به صلاحیت های مترجم شفاهی جویا شد و دریافت که ۱۳۳ شرکت کننده رتبه ی بیشتری را برای خصوصیات “مهارت ترجمه” و “توانش زبانی و فرهنگی” برای مترجم شفاهی دادگاهی در مقایسه با “دانش حقوقی پایه” و “دانش مربوط به سازمان و رویه ی دادگاه” قائل هستند.

از آنجایی که قضات شرکت کننده در پیمایش کیدریک مستقیما مسئول استخدام مترجمان شفاهی بودند، در این مطالعه “مشتری” مفهوم گسترده تر “کارفرما ” که تا به امروز چندان مورد توجه نبوده است، مطرح شد. کیدریک با اشاره به “ملاک های استخدام مجدد” مانند “تسهیل ارتباط” و هزینه ها، جزئیات چنین دیدگاهی به مشتری را برجسته می سازد. مرسر (۱۹۹۶) از دیدگاه کارفرما در ترجمه ی شفاهی همایشی، ملاک هایی مانند موارد زیر را بخشی از انتظارات مربوط به کیفیت خدمات مترجم شفاهی معرفی می کند.

• انضباط تیمی
• سازگاری
• زمان بندی انعطاف پذیر
• دسترسی

سنجش و قضاوت کیفیت در ترجمه شفاهی

نیاز به سنجش ویژگی های مرتبط با کیفیت کنش ترجمه ی شفاهی مانند “صحت” و “کامل بودن” برای اولین بار در تحقیق تجربی بر روی ترجمه ی شفاهی همزمان مطرح شد، و شیوه های مختلف امتیازدهی و ارزشیابی تناظر مبدا – مقصد پیشنهاد شد. این سنجش کیفیت همچنین در آزمون اعطای گواهی به همان اندازه ضروری است و در ارزشیابی آموزشی اما عمدتا در کنار قضاوت تخصصی، به کار می رود. در واقع، ملاحظات نقشی حالتی نسبی به یدگاه بینامتنی به کیفیت بخشیده است.

اگر آنگونه که دونووان کاجیگوس (۱۹۹۰) می گوید، وفاداری را نمی توان کمیت نمایی کرد بلکه این خصوصیت مرتبط با موقعیت ارتباطی است، پس انتظارات مصرف کننده از جمله ترجیح مسائل اساسی گفتگو به جای برگردان کامل (ووریکاسکی ۱۹۹۳؛ مرسر ۱۹۹۶) به مثابه اصول مهم تر و معرف امتیازات صحت و حذف عمل می کند. اگر از چنین دیدگاه “مشتری – مدار” (یا مقصدمندی) به قضیه بنگریم، میبینیم که سه ملاک امتیازدهی به صحت ترجمه و قضاوت درباره ی پذیرفتگی و امتیازدهی به سطح زضایت مصرف کننده، به طور متناوب در کانون توجه قرار می گیرند.

قضاوت مصرف کنندگان از کیفیت در ترجمه شفاهی

محققان تعدادی پژوهش میدانی اجرا کرده اند و در آنها از مصرف کنندگان مستقیما خواسته اند تا درباره ی کیفیت ترجمه های دریافتی قضاوت کنند. ژیل (۱۹۹۰ ب) با استفاده از یک پرسشنامه ی دو زبانه ی کوتاه از ۲۳ شرکت کننده در همایشی پزشکی که با ترجمه ی شفاهی همزمان انگلیسی / فرانسه برگزار شد، درباره ی کیفیت ترجمه نظرخواهی کرد.

او از آنها خواست تا ترجمه ها را با توجه به خصوصیاتی از قبیل “کیفیت کلی” ، “کیفیت برون داد زبانی”، “مناسب اصطلاحات”، “وفاداری” و “کیفیت صدا و گفتار” ارزشیابی کنند. شرکت کنندگان رده بندی های کلی، نسبتا یکدست و مطلوبی ارائه کردند. با وجود این، نتایج حاکی از تفاوت بین هر دو گروه زبانی (یعنی رده بندی های نقادانه تر شنوندگان فرانسوی) و ارزشیابی افتراقی هر دو مترجم شفاهی ترجمه کننده به زبان فرانسه از لحاظ صدا و گفتار بود.

پژوهش میدانی با موضوع کیفیت در ترجمه ی شفاهی

گاربر و ماوفت – لیندرز (۱۹۹۷)، دو مولف کانادایی پژوهشی میدانی با موضوع کیفیت در حوزه ی ترجمه ی شفاهی رو در رو در محیط های اجتماعی مختلف را اجرا کردند و در آن از روش پیمایش موردی فزاینده به منظور استخراج بازخورد سنجشی از مراکز ارائه دهنده ی خدمات ترجمه و مشتریان غیر انگلیسی زبان استفاده کردند. پرسش های مربوط به هوش، صحت، محرمانگی و بی طرفی مترجم شفاهی به همراه پاسخ های مجموع ۳۴ مشتری در سه گروه زبانی (ویتنامی، لهستانی، پرتغالی) حاکی از سطح بالای رضایت آنها از هفده مترجم شفاهی مورد مطالعه بود.

مسا (۲۰۰۰) ارزیابی مشابهی را اجرا کرد و در آن از ۶۶ مشتری با پیش زمینه در یازده زبان مختلف خواست تا موافقت (یا مخالفت) خود با ده جمله ی سنجشی درباره ی ویژگی های کنش مترجم شفاهی را ابراز کنند. استرانگ و رادسر (۱۹۹۲) در تلاش برای ارتباط بین سنجش مقید به متن و ارزشیابی شخصی کنش از ۱۲ ارزیاب ناشنوا و شنوا خواستند تا کنش ویدیویی ضبط شده ی ۲۵ مترجم شفاهی را بر روی فرم ارزیابی متشکل از ارزشیابی کلی («نمی پسندم – بیار خوب – می پسندم») همراه با سه ملاک در مقیاس پنج امتیازی ارزشیابی کنند.

«توانایی پایین / بالا در زبان اشاره»

«با قابلیت درک پذیری دشوار / آسان»

«نامطلوب / مطلوب از لحاظ دیداری»

ترجمه پژوهان به ضریب همبستگی بیناارزیابان بین ۵۲% و ۸۶% رسیدند و اینگونه نتیجه گیری کردند که پایایی ارزیابی های شخصی به شدت از پایایی امتیازات صحت بدست آمده به وسیله ی ابزار ارزشیابی گزاره – بنیاد پایین تر بود. در واقع، ژیل (۲۰۰۳) بر اساس مجموعه مطالعات خود، بر این حقیقت تاکید می ورزد که ارزیابی های مصرف کنندگان چنداد نسبت به عناصر مهم کیفیت از قبیل وفاداری و درستی زبانی حساسیت ندارند و این آشکارا حاکی از نیاز به استفاده از رویکردهای چندگانه در بررسی های کیفیت – محور است.

رویکردهای چندگانه کیفیت در ترجمه شفاهی

آناریتا ووریکاسکی (۱۹۹۳) با ابتکاری ترکیبی به مسئله کیفیت پرداخت و از پژوهش میدانی به همراه شیوه های پیمایش به منظور بررسی کیفیت در ترجمه ی شفاهی در پنج سمینار با ترجمه ی شفاهی همزمان و با حضور ۵۰۰ شرکت کننده استفاده کرد. ووریکاسکی به کمک پرسشنامه و مصاحبه های تلفنی تکمیلی به استخراج انتظارات و قضاوت موردی ۱۷۷ شرکت کننده نسبت به کیفیت پرداخت.

او در یافته های خود به بصیرت هایی مربوط به انگیزه ی مصرف کننده و نگرش او به همراه ترجیح آشکارش نسبت به تمرکز بر عوامل پایه دست یافت. شرکت کنندگان در کل ترجمه های ارائه شده را «غنی»، «دارای انسجام منطقی» و یا «با قابلیت درک پذیری آسان» یافتند اما نسبت به روانی آنها و ضرب آهنگ کلام مترجم شفاهی حس مبهمی داشتند.

کیفیت = خدمت واقعی – خدمت مورد انتظار

مِسا (۲۰۰۰) ترکیب مشابهی از انتظارات و قضاوت ها را در مطالعه ی خود گنجاند و در آن از ارائه دهندگان خدمات ترجمه در محیط های اجتماعی خواست تا انتظارات کلی خود را ابراز کنند و مشخص کنند که آیا مترجم شفاهی ارزیابی شونده این توقعات را برآورده کرده بود یا خیر. آنگونه که کورز (۲۰۰۱: ۴۰۵) می گوید، رابطه ی سنجشی بین “برداشت از کیفیت” و “کیفیت مورد انتظار” را می توان در فرمول «کیفیت = خدمت واقعی – خدمت مورد انتظار» بیان کرد.

البته ترجمه پژوهان متعدد خاطرنشان کرده اند که «انتظارات مصرف کننده غالبا غیر واقع بینانه است» و خواهان تغییر حوزه ی توجه از “کیفیت ایده آل” به «کیفیت بر حسب شرایط» شده اند. پوچ هکر، همسو با این دیدگاه مِرسر (۱۹۹۶: ۴۵) که می گوید «کیفیت مدام باید تحت شرایط کاری غالب در موقعیت ویژه ی تحت مشاهده ارزیابی شود»، در مطالعه ی موردی که رد سطح همایش اجرا کرد، مسئله کیفیت در محیط واقعی را زا طریق مستند سازی متغیرهای مقدماتی ، موقعیتی و انتقال متن همراه با آوانویسی متن مبدا و مقصد مورد بررسی قرار داد.

عوامل متعدد مرتبط با کیفیت در ترجمه ی شفاهی

اخیرا کالینا (۲۰۰۲) تحلیلی مقابله ای از دو همایش ترجمه شده با توجه به عوامل متعدد مرتبط با کیفیت در ترجمه ی شفاهی در ادبیات این حوزه را ارائه کرد. شواهد تجربی از رابطه ی متقابل بین عناصر مختلف کیفیت از دید مصرف کننده، بر پیچیدگی این موضوع دارای ابعاد چندگانه ی منحصر به فرد می افزاید. این عناصر را در مدلی “پیازی” می توان مفهومی سازی کرد که در آن، معیارهای کیفیت در بالا و بین دیدگاه فرآورده – مدار از یک طرف، و این دیدگاه به ترجمه ی شفاهی به عنوان خدمت حرفه ای از طرف دیگر، قرار گرفته اند.

در این مدل، “صحت” برگردان متن مبدا عنصر هسته ای و بخشی از نیاز به “بسندگی” بیان زبان مقصد، و در سطحی گسترده تر بخشی از هدف نیل به “تاثیر برابر” و هدف تهایی برقراری “تعامل ارتباطی موفقیت آمیز” است. از این دیدگاه نظری، ارزیابی کیفیت ترجمه ی شفاهی در این حوزه مستلزم اتخاذ رویکرد مطالعه ی موردی ترکیبی است که توصیف جامع متغیرهای موقعیتی و تعاملی (یعنی محدودیت های نهادی و شرایط کاری)، تحلیل مبتنی بر گفتمان بینا – و میان متنی، ارزشیابی شخصی، مصرف کنندگان و بصیرت نسبت به نگرش ها و انتظارات “مشارکت کنندگان” مختلف مخصوصا با در نظرگیری دیدگاه های مترجمان شفاهی و مشتریان آن ها را در برمی گیرد.