تاریخ ترجمه ی شفاهی از دوران باستان تا به امروز

تاریخ ترجمه شفاهی

طی دورانی که سلایق تحقیقاتی در آموزش ترجمه انگلیسی – ترجمه ی شفاهی کاملا معطوف ترجمه ی شفاهی همایشی حرفه ای بود، کار تحقیقی اندکی بر روی تاریخ ترجمه شفاهی اجرا شد. دانش تولید شده در این زمینه تا سال های ۱۹۹۰ به چهل یا پنجاه نوشته محدود می شد. از آن موقع به بعد، اعضای جامعه ی ترجمه ی شفاهی به همراه مورخان مجموعه نوشتارهای قابل توجهی در زمینه ی تاریخ (و تاریخ نگاری) ترجمه ی شفاهی فراهم کرده اند، و می توان ادعا کرد که چرخش تاریخی در مطالعات ترجمه ی شفاهی شفاهی رخ داده است.

در چنین وضعیتی، هدف از مقاله ی حاضر مرور حد اعلای پیشرفت در تاریخ نگاری ترجمه ی شفاهی و بحث درباره ی مهم ترین مسائل و حوزه تمرکزهای تحقیقی تا به امروز است.

تاریخ نگاری ترجمه شفاهی

بعضی از مشکلات اساسی مانعی بر سر راه تاریخ نگاری ترجمه ی شفاهی هستند. یکی از این مشکلات عمده ماهیت گذاری فعالیتی است که طی سالیان رد آشکاری از خود به جا نگذاشته است، و گرایش رایج بسیاری از محیط های تاریخی که ترجمه ی شفاهی را فعالیت کمکی رایج بسیاری از محیط های تاریخی که ترجمه ی شفاهی را فعالیت کمکی رایج می دانند، به خود ی خود، شایسته ی توجه نیست.

منابع موجود، به استثنای موارد محدودی، صرفا توجهی اشیه ای به ترجمه ی شفاهی دارند و این بدین معنی است که مورخان در یافتن ارجاع به موضوع در رویداد شمارها، مکتوبات، خود زندگی نامه نوشت ها و آثار ادبی در میان زبان ها و فرهنگ های مختلف با دشواری روبرو هستند. براساس چنین منابع متنوعی، مجموعه موضوعات مربوط به تحقیق تاریخی در ترجمه ی شفاهی مطرح شده اند.

موضوعات تاریخ ترجمه ی شفاهی

بیگوری – جلون (۲۰۰۶) در مرور خود بر حد اعلای پیشرفت، به نبود کتاب راهنمای جامعی اشاره می کند که تمام انواع ترجمه ی شفاهی در تمام ادوار تاریخی را در بر بگیرد. چند فصل از کتاب باون (۲۰۱۲) و بیگوری – جلون (۲۰۱۵ الف)، و مدخلی در دانش نامه ی اندرس (۲۰۱۳) بحث های خلاصه واری به منظور تحت پوشش قرار دهی گسترده ی این موضوع ارائه می کنند. بیشتر، و نه ضرورتا همه ی آثار منتشر شده دارای جهت گیری موضوعی خاصی هستند که در بیشتر موارد، بر اساس ترکیبی از دو یا چند پارامتر زبانی، جغرافیایی و نوع شناختی قرار دارد.

می توان انتظار داشت که تاریخ در وهله ی اول، دوره های مختلف تکوین تمدن بشر را تحت پوشش قرار می دهد، اما توازن چنین مسئله ای به شدت نابرابر است. جدای از کارهای معدودی درباره ی ترجمه ی شفاهی در عهد عتیق و کارهای معدودتری در قرون وسطا، بخش اعظم تحقیق تاریخی از قرن بیستم، یعنی هنگامی که ترجمه ی شفاهی به تدریج در جایگاه حرفه ای جهانی مطرح شد، فراتر نمی رود. مطالعات بر روی ترجمه ی شفاهی طی آنچه دوران مدرن، یعنی از اواخر قرن پانزدهم تا اوخر قرن هجدهم، نامیده می شود، به آرامی این خلا تاریخی موجود را پر می کند.

دیدگاه غربی به تاریخ ترجمه ی شفاهی

با توجه به دیدگاه غربی غالب به تاریخ ترجمه ی شفاهی و متمرکز برجهان یونان و رم باستان و قدرت های مدرن اروپا مانند اسپانیا که در پی تحکیم توسعه ی امپراطوری خود بودند، نمای چنین وضعیتی از لحاظ نواحی جغرافیایی نیز نابرابر است. مطالعات مربوط به ترجمه ی شفاهی در آسیا به ویزه در کشور های چین، ژاپن و کره و همچنین در آفریقا (مثلا لورنس و دیگران ۲۰۰۶) به تدریج این عدم توازن را اصلاح می کند. معمول ترین و شاید واقع بینانه ترین حوزه ی تحقیق تاریخی درباره ی تاریخ ترجمه ی شفاهی و مترجمان شفاهی به رویدادهای خاص در بافت اجتماعی – فرهنگی معینی می پردازد.

رویدادهای خاص در بافت اجتماعی

جنگ، اکتشاف، مذاکره و دادگاه نمونه هایی از این رویدادها هستند. به همین منوال، موضوع مطالعه می تواند نهاد ملی یا بین المللی خاص وابسته به خدمات مترجمان شفاهی (مثلا پارلمان های چندزبانه یا سازمان های بین المللی) و یا نهاد نماینده ی حرفه ی ترجمه ی شفاهی در حوزه ای معین باشد. همانگونه که از زندگی نامه های مترجمان شفاهی پیداست، محدودترین حوزه ی موضوعی در تاریخ ترجمه ی شفاهی فرد معینی است.

کمبود یا نبود منابع مستند در این زمینه این خط سیر تحقیقی را محدود ساخته است، به نحوی که تعداد چنین مطالعات متمرکز بر مترجمان شفاهی در طول دوران پیش از قرن بیستم به شدت محدود است. دونا مارینا یا “لملینکا” (والدین ۲۰۱۳)، و ساکاجاوآ (کارتونن ۱۹۹۴) استثناهای جالبی در این زمینه هستند.

تاریخ ترجمه شفاهی از دوران باستان تا به امروز

علیرغم بسامد فعالیت های ترجمه ی شفاهی که تصور می شود، طی هزاران سال در ارتباطات میان فرهتگی رخ داده باشد، حجم اسناد تاریخی موجود اندک است. طبق اسناد مربوط به عهد عتیق، عدم حضور مترجمان شفاهی، در کل، جلب توجه می کند. حتی در جایی که شواهدی از فعالیت مترجمان شفاهی دیده می شود، تفسیر و بافت سازی کامل مناسبت حضور آنها با دشواری روبرو است.

مصر و رم باستان در تاریخ ترجمه شفاهی

هنری گمن (۱۹۱۴) که دانشجوی زبان های اصیل بود، در اولین تحقیق بر روی مترجمان شفاهی که در قرن بیستم اجرا شد، منابع یونانی و لاتین را از لحاظ هر نوع ارجاعی به مترجمان شفاهی مورد بررسی قرار داد. او در بین سایرین با تکیه بر بحث های هرودت و زنوفن اطلاعات مربوط به مترجم شفاهی درباره ی مصریان، ایرانیان و کارتاژی ها رابازگو می کند:

نمونه ی آن داستان شاه سامتکس (سامتکوس)(۶۶۳- ۶۱۰ پیش از میلاد) است که پسران مصری را به دست مهاجران مقیم یونان باستان می سپرد تا زبان یونانی یاد بگیرند و بعدا مترجم شفاهی شوند. نمونه ی دیگر استفاده از مترجمان شفاهی در ارتش های چند زبانه ی اسکندر مقدونی و هانیبال است.

البته رویه هم رفته، گمن اینگونه نتیجه گیری می کند که مورخان، در کل، با «مشکل تفاوت زبان روبرو نبودند» و به جای «مسئله جزئی مترجم شفاهی یا دشواری های زبانی» به رویدادها توجه می کردند. تلاش های تحقیقی بیشتر در همین راستا در اواسط سال های ۱۹۵۰ صورت گرفت، یعنی موقعی که تیمه و دیگران (۱۹۵۶) سه نوشته با عنوان “Contributions to the History of Interpreting”  منتشر کردند.

مترجمان شفاهی درامپراطوری رم

یکی از این نوشته ها را مصرشناسی به نام آلفرد هرمان (۱۹۵۶ / ۲۰۰۲) نوشت و بسیار تاثیر گذار بود. ترجمه ی پژوهانی مانند کورز (مثلا ۱۹۸۵) و ورمیر (۱۹۹۲) ارجاعات صورت گرفته به مصر و یونان و رم باستان در این اثر را تکامل بخشیدند. از همه مهم تر اثر تیمه و دیگران (۱۹۵۶) است که تصویر و شرحی از نمای برجسته ی مترجم شفاهی بر روی مقبره ی ژنرال هارِمهاب (حول و حوش سال ۱۳۴۰ پیش از میلاد) را ارائه می کند.

با وجودی که این نمای برجسته شاهد تصویری بسیار جالب توجهی است، تفسیر آن توام با ابهام است. آنچه بر این ابهام می افزاید، عنوان محترمانه ی آن است که به «ناظر بر دیلماج ها» ترجمه می شود (مثلا کورز ۱۹۸۵). بعضی ها اینگونه استدلال می کنند که نشانه ی تصویری مورد بحث که قدمت آن به هزاره ی سوم پیش از میلاد بر می گردد نه تنها به مترجمان شفاهی بلکه به گویشوران زبان خارجی اشاره دارد.

شواهد مستند محکم تر اما ناهمگونی، از مترجمان شفاهی درامپراطوری رم موجود است. علاوه بر گمن (۱۹۱۴) و هرمان (۱۹۵۶ / ۲۰۰۲) مورخان در کارهای اخیر خود به جایگاه مترجمان شفاهی در ارتش رم و دولت ان و نیز در نواحی دوردست این امپراطوری اشاره می کنند. مرز (۲۰۱۵) بیش از یک صد ارجاع به مترجمان شفاهی و ترجمه ی شفاهی را در اسناد پاپیروس شناختی مصر تحت سلطه ی رم و یونان شناسایی می کند، و بین واسطه های تجاری و افسران ارتش که به عنوان حرفه ای آنها interpres بود و جایگاهشان به رسمیت شناخته می شد، تمایز گسترده ای قائل می شود.

چین و کره در تاریخ ترجمه شفاهی

امر تحقیق در مترجمان شفاهی و ترجمه ی شفاهی در چین و کره ی دوران قدیم تنها در هزاره ی جدید اهمیت پیدا کرده است، و پتانسیل آشکاری برای اجرای مطالعات بیشتر برای مخاطب انگلیسی زبان در سراسر جهان وجود دارد. رساله ی لونگ (۲۰۱۱) پیش زمینه ی عمده ای از این لحاظ است که مجموعه مطالعات مربوط به نقش مترجمان در بافت چندقومیتی چین طی هزاران سال را در خود جا داده است.

لونگ، علاوه بر غنا بخشیدن به بحث بر سر مفهوم و واژگانی سازی ترجمه ی شفاهی (و کتبی)، مطالعات موردی با موضوع ترجمه ی شفاهی در مرزها و طی ملاقات های دول دست نشانده ی امپراطوری رم با مقدمات ترجمه در دولت مرکزی سلسله ی تانگ (۹۰۷- ۶۱۸)، و مطالعات موردی درباره ی نقش مترجمان شفاهی هم در برخوردهای سیاسی و هم در ثبت پیشینه ی تاریخی چنین رویدادهایی را ارائه می کند.

تربیت و خدمت مترجمان شفاهی

در همین راستا، کیم (۲۰۱۵) القاب، نقش ها، تحصیلات و جایگاه اجتماعی مقامات ترجمه در دوره ی گوریو (کوریو) درکره (۱۳۹۲- ۹۱۸) و سلسله ی چوسیون (۱۹۱۰- ۱۳۹۲) (یکی از سه قلمرو کره)، همانند نقش آن در چین پیوند تنگاتنگی با روابط سیاسی و همچنین با کشور همسایه خود (یعنی چین) دارد. کیم (۲۰۱۵) درباره ی تلاش های “تربیتی” اولیه ای می نویسد که طی آنها، مقامات رده بالا به منظور یادگیری زبان به تانگ چاینا فرستاده می شدند و بعدا در سمت قاصد و احتماالا مترجم شفاهی خدمت می کردند.

نکته ی مهم تر اینکه کیم از ایجاد نهاد مسئول تربیت و خدمت مترجمان شفاهی در اواخر قرن چهاردهم می نویسد: نهاد سیوگوان (سایوگوان) واقع در سئول (پایتخت کره) دارای  شعبه های نزدیک به مرز چین، مردان جوان طبقه ی متوسط را به مدت سه سال تحت آموزش زبان های چینی، ژاپنی، جورچن یا مغولی قرار می داد. در عین حال، این نهاد دارای ۶۰۰ مقام ترجمه همچنین نقش دفتر ارسال مترجمان شفاهی ویژه ی امور سیاسی را نیز بر عهده داشت.

این روابط تاریخی و همچنین این حقیقت که مطالعه ی کیم (۲۰۱۵) بر سالنامه های نوشته شده به زبان چینی باستان متکی است، به همیاری های محتمل  با هدف اجرای تحقیق بیشتر در ترجمه ی شفاهی در تاریخ دو کشور چین و کره اشاره دارد.

امپراطوری مدرن اولیه در تاریخ ترجمه شفاهی

از دیدگاه مورخان ترجمه ی شفاهی در اروپای مدرن اولیه، دو حوزه تمرکز منطقه ای که با تاریخ های کلیدی آغاز این دوره پیوند خورده اند، اسپانیا و امپراطوری عثمانی هستند. با آغاز سال ۱۴۹۲ و با سقوط  قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳، ظهور این دو قدرت با تحولات عمده در تاریخ ترجمه ی شفاهی ارتباط پیدا کرد. در حالی که موقعیت اسپانیا حول و حوش سال ۱۵۰۰ از دیدگاه پویایی داخلی و منطقه ای بیناقومی نیز جالب توجه است.

این اقدام اسپانیا به “کشف”، فتح و مستعمره سازی آمریکای مرکزی و جنوبی بود که به ترجمه ی شفاهی اهمیت خاصی بخشید و پیامدهای مهم آن تا به امروز باقی مانده است. علاوه بر تلاش های کریستوفر کلمبوس به منظور به خدمت گیری به اجبار مترجمان شفاهی محلی، نقش دونا مارینا (“لملینکا”)، مترجم شفاهی هرمان کورتز، و بنابراین زمینه ساز سقوط امپراطوری آزتک، الهام بخش مطالعات متعددی بوده است.

مشارکت مِلینکا و سایر مترجمان در فتح آزتِک به لطف رویداد شمار مکتوب اکتشاف پس از رویداد که سربازان کورتز انجام داده بودند (برنارد دیاز دل کاستیلو)، به طرز  بخصوصی مستند سازی شده است. ضمنا باید به شخصیت مهم فیلیپیلو اشاره کرد که طی اقدام اسپانیا به فتح پرو، در سمت مترجم شفاهی خدمت می کرد و از آنجایی که پیام پیزارو به آتاهوالپا (شاه ایتکاها) را عمدا اشتباه ترجمه کرده بود، به طرز فجیعی کشته شد.

نقش مترجمان شفاهی در اسپانیا

نقش مترجمان شفاهی، در مقیاسی گسترده تر ، در اداره ی امپراطوری استعمارگر اسپانیا به اندازه ی خدمتشان به این کشورگشایان اهمیت داشت. پادشاه اسپانیا تعداد کل ۱۴ قانون مترجمان شفاهی را در فاصله ی سال های ۱۵۲۹ تا ۱۶۳۰ وضع کرد تا فعالیت مترجمان شفاهی در مسائل مدنی (مثلا خراج گزاری) و مسائل کیفری در محضر Audiencias (دادگاه سلطنتی اسپانیا) را تنظیم و موکلان بومی خود را در برابر سوء استفاده محافظت کند. دراروپا، قرون شانزده و هفده مصادف با ظهور باشکوه امپراطوری عثمانی بود.

از آنجایی که حاکمان ترک این دستگاه حکومتی چند ملیتی و چند زبانه ترجیح می دادند روابط سیاسی خود را به جای زبان میانجی مانند فرانسه یا لاتین، به زبان خود دنبال کنند، قدرت های اروپایی ناچار شدند مترجمان شفاهی یا به اصطلاح دیلماج ها را به خدمت بگیرند. به منظور اجتناب از تکیه بر نیرهای تازه وارد محلی، تلاش هایی صورت گرفت تا زا طریق ارسال پسربچه های نوجوان به قسطنطنیه به منظور تربیت زبانی و خدمت متعاقب در سمت مترجم شفاهی تبعه های مور اعتمادی تربیت شوند.

تربیت مترجمان شفاهی در اروپا

نهاد موسوم به jeunes de langues، در اصل ، در ونیز ایجاد شد و بعدا فرانسه سلطنت هابسبورگ اختیار آن را به دست گرفتند. با ظهور اقدامات مشترک به منظور تربیت مترجمان شفاهی در اروپا حاکمان دودمان هابسبورگ درگیر توسعه و تثبیت امور مرتبط با مترجمان شفاهی از شرق دریای مدیترانه تا قاره ی آمریکا شدند، و در مقابل، اقدامات معاصر در دوره ی ایدو در ژاپن (۱۸۶۷ – ۱۶۰۳) در انزوا تکوین یافت.

پس از اینکه مترجمان شفاهی پرتغالی به مدت حدودا سی سال به تجارت خارجی کمک کردند، شوگان سلسله ی توکوگاوا ارتباط تجاری با جهان خارج را به دو کشور چین و کره محدود ساخت و تنها به گروه بسیار محدودی از مترجمان شفاهی هلندی اجازه داد  تا در بندر ناکازاکی فعالیت کنند. این به اصطلاح oranda tsuji مقامات دارای القالب موروثی بودند که با تاجران هلندی کار می کردند و دولت مرکزی را در جریان امور جهان قرا ر می دادند. اهمیت این اطلاعات زمانی رو به فزونی نهاد که علم و فناوری غرب در دوران نوگرایی ژاپن در اولویت اهمیت قرار گرفت، و با این دوره ی تاریخی تا آغاز جنگ جهانی اول، مصادف شد.

تخصصی شدن ترجمه شفاهی در طول تاریخ

در طول تاریخ، نمونه هایی از مکان ها و دوران هایی را می توان یافت که طی آنها ترجمه ی شفاهی به مثابه نقشی تخصصی جریان داشت. با وجود این، می توان گفت که تحولات سرنوشت ساز سیاسی، فناوری ، اقتصادی و اجتماعی که عمل هزاره ی ترجمه ی شفاهی را به حرفه ی شناخته شده ی جهانی مبدل ساخت، در قرن بیستم روی داد . بنابراین تحقیق بر روی ظهور حرفه های ترجمه ی شفاهی سه مرحله (نسبتا هم پوشان) را در برمی گیرد: پیدایش ترجمه ی شفاهی همایشی طی دو موج عمده پس از جنگ های جهانی اول و دوم با تخصصی شدن ترجمه ی شفاهی برای ناشنوایان که در سال های ۱۹۶۰ در آمریکا و مدت ها بعد در جاهای دیگر آغاز شد، و پیدایش ترجمه ی شفاهی برای اقلیت ها در دهه های پایانی قرن.

نقاط عطف قرن بیستم در ترجمه شفاهی

ترجمه ی شفاهی همایش در کانون توجه بخش عمده ی تحقیق بر روی تخصصی شدن در قرن بیستم دارد که بخش عمده یاین تحقیقات را بیگوری – جلون، مترجم شفاهی رسمی سازمان ملل و دارای پیش زمینه ی آکادمیک در حوزه ی تاریخ، اجرا داد. بیگوری – جلون (۲۰۱۴) در رساله های خود با موضوع ریشه های حرفه ی ترجمه ی شفاهی به توصیف مبسوط ترجمه ی ترجمه ی در رساله های خود با موضوع ریشه های حرفه ی ترجمه ی شفاهی به توصیف مبسوط ترجمه ی شفاهی و مترجمان شفاهی (ماتند پل مانتو) در همایش صلح پاریس به دنبال جنگ جهانی اول می پردازد.

او بر اساس اسناد اداری و کارگزینی موجود در آرشیو جامعه ی ملل و سازمان بین المللی کار (ILO) واقع در ژنو، تکوین ترجمه ی شفاهی همزمان، از ایده ی اولیه ی ادوارد فایلین برای طراحی “نظام ترجمه تلفنی” تا آزمایش موفقیت امیز آن در اواخر سال های ۱۹۲۰ ار بازسازی می کند. محاکمه ی نورمبرگ که رویداد سرنوشت ساز تکوین ترجمه ی شفاهی همزمان استف موضوع مطالعه ی مبسوط فرانچسکا گایبا (۱۹۹۸) است. او در محاکمه ها با تمرکز بر فرایندهای ترجمه ی شفاهی و تاثیر آن ها بر جریان محاکمه بهره جست.

ترجمه ی شفاهی در سازمان ملل

بیگوری – جلون (۲۰۰۴) شرح مبسوطی از ترجمه ی شفاهی در سازمان ملل که ترجمه ی شفاهی همزمان برای اولین بار در آنجا نهادی شد، را ارائه می کند. علاوه بر این مطالعات که بخش هایی از آن را نیز در نسخه ی ویزه ی ژورنال Interpreting (دوره ی ۴، شماره ۱، ۱۹۹۹) با موضوع تاریخ ترجمه ی شفاهی در قرن بیستم آمده است. پژوهشگران معدودی تحقیقات تاریخی و مبسوط مشابهی را بر اساس اسناد و مصاحبه های آرشیوی اجرا داده اند.

یکی از این پژوهشگران ویلس (۱۹۹۹) است که مروری بر ترجمه ی کتبی و شفاهی در آلمان طی قرن بیستم با تاکید ویژه بر برنامه تربیت مترجم را رائه می کند. در سطحی جامعه شناختی تر، تسنگ (۱۹۹۲) در مطالعات خود به توصیف تخصصی شدن ترجمه ی شفاهی همایش در تایوان می پردازد، و او به مثابه مدلی برای بحث های مشابه درباره ی ترجمه ی شفاهی برای اقلیت ها (ی) (زبان های گفتاری) و ترجمه  شفاهی برای ناشنوایان در کشورهای مختلف (مثلا میکلسون ۱۹۹۹) عمل کرده است.

تخصصی شدن ترجمه ی شفاهی

مسئله تربیت که براساس تخصصی شدن ترجمه ی شفاهی است، توجه خاص پژوهشگران علاقه مند به تاریخ ترجمه را معطوف خود ساخته است، در حالی که این تنها سابقه ی آن در ترجمه ی شفاهی همایش است که به بیش از پنجاه سال پیش بر می گردد. تحقیق زندگی زندگی نامه ای برای نمونه بر روی آنتوان ولمن، موسس دانشکده ی مترجم شفاهی در ژنو و جانشین پل اشمیت، موسس دانشکده ی مونیخ، اجرا شد. تحولات مربوط به آموزش مترجم شفاهی در سایر حوزه ها و ناحیه های حرفه ای نسبتا جدید است. برای نمونه، روی و ناپیر (۲۰۱۵) ترجمه ی شفاهی برای ناشنوایان را تحت پوشش قرار داده  اند، و بانو (۲۰۱۵) آموزش مترجم شفاهی در چین را مورد بحث قرار داده است.