Moosakhani
0

مدل های ترجمه شفاهی

مدل های ترجمه شفاهی

مدل های ترجمه شفاهی چیستند؟ مفاهیم مختلف ترجمه ی شفاهی با نقطه تمرکزهای مختلف به شکل مدل هایی تشریح شدند.

در آموزش ترجمه انگلیسی و در این مقاله، بحث را با سطوح گسترده تر بافت اجتماعی آغاز می کنیم و سپس به پیچیدگی ها ی شناختی می رسیم، و به مروری بر مجموعه رویکردهای ارائه مدل می پردازیم و نمونه های انتخابی را مورد بحث قرار می دهیم.

نکات عمده ی مقاله حاضر به شرح زیر هستند:

۱) ماهیت و هدف ارائه مدل در فرایند تحقیق

۲) ابعاد مفهومی به منظور ارائه مدل برای پدیده ترجمه شفاهی

۳) مدل های تعامل – مدار ترجمه ی شفاهی

۴) مدل های فرایند – مدار ترجمه ی شفاهی

۵) آزمایش و اهداف مدل ها

مدل های ترجمه شفاهی
مفاهیم مختلف ترجمه ی شفاهی

درباره ارائه مدل های ترجمه شفاهی

ماهیت، شکل و هدف

مدل را می توان نوعی بازنمایی از موضوع یا پدیده دانست. مدل معمولا به نوع و تعداد عناصری اشاره دارد که تصور می شود که بخشی از موضوع یا پدیده ی مورد مطالعه را شکل می دهند، و این مدل است که شیوه ی هماهنگی بین این عانصر و ارتباط متقابل آنها با یکدیگر را منعکس می کند. اساسا مدل برداشتی از ماهیت چیزی و نحوه ی عمل آن است، به گونه ای که بتوان ارائه مدل را شکل ویژه ای از کوشش نظری تلقی کرد. این مدل های نظری در اشکال مختلف بازنمایی، از توصیف کلامی گرفته تا تصویرپردازی و فرمول های ریاضی، ظاهر می شوند. غالبا تمایل به ‘منعکس سازی’ و ‘بازنمایی’ پدیده ها حاکی از کمک گرفتن از اشکال نموداری بیان است، و در واقع، بخش عمده ای از مدل های ارائه شده در مقاله حاضر در قالب نمودار ترسیم شده اند.

مدل های ساخته شده بر اساس مشاهدات

مدل را می توان بنا به اهداف تحقیقی گوناگونی به کار برد. مدل به مثابه شکل پایه ای از نظریه پردازی می تواند برداشت ها و ایده ها (میم ها) درباره ی پدیده ها را بیان کند. مدل های ساخته شده بر اساس مشاهدات از نزدیک و داده های تجربی با هدف توصیف بعضی از ابعاد ‘واقعیت’ مورد استفاده قرار می گیرند، اما باید در ذهن داشت که مدل، بنا به تعریف، بازنمایی ناقصی است که ویژگی ها و رابطه هایی را برجسته می سازد که اهمیت خاصی برای تحلیل گر دارند.

مدل هایی که در صدد بازنمایی رابطه ی پویا مانند تسلسل در طی زمان و یا رابطه ی علت و معلولی هستند را می توان به منظور تشریح چگونگی و چرایی وقوع پدیده ها مورد استفاده قرار داد. با این برداشت که مدل تمامی متغیرها و روابط تاثیرگذار بر پدیده ی مورد مطالعه را با جزئیات کافی تبیین می کند، می توان از آن به منظور پیش بینی وقوع پدیده های آتی مثلا در محیط تجربی کنترل شده استفاده کرد.

مشاهده پیوسته و شبیه سازی رایانه ای

مورد دوم راهی برای آزمایش مدل و فرضیات پایه ی آن است و سایر روش ها، یعنی مشاهده پیوسته و شبیه سازی رایانه ای، دائما مستلزم تشریح و تکمیل نظری بیشتر هستند. در اصل، می توان مدل های تجربه شفاهی را متناسب با هر کدام از این اهداف پیش بینی کرد. البته همانگونه که از تکامل ایده ها درباره ی ترجمه ی شفاهی بر می آید، این پدیده آنچنان پیچیده است که تلاش محققان به منظور ساخت مدلی جامع و پیش بینی کننده را با مشکل روبرو می کند. بنابراین، بخش عمده ای از مدل های ترجمه ی شفاهی ماهیت توصیفی دارند و در سطح خاصی از تحلیل قرار دارند.

سطوح ارائه مدل ها

فضای مفهومی نظریه پردازی دربارهی ترجمه ی شفاهی از حوزه ی شناختی فرایندهای فرعی – مدارتر آغاز می شود و تا بعد اجتماعی – فرهنگی فرایند کلان ارتباطی ادامه دارد، و با در نظرگیری این مسئله، ارائه مدل با ایده ی برجسته سازی یک یا چند سطح مفهومی انتخابی در بازنمایی از پدیده همراه است. در اینجا؛ پرسش این است که سطوح تحلیل تمایزپذیر به مثابه پیش زمینه های مفهومی محتمل برای مدل های ترجمه ی شفاهی کدام اند؟

مدل اجتماعی – حرفه ای

با در نظرگیری نقش مترجمان شفاهی در تاریخ روابط بینافرهنگی، می توان مدل گسترده ی مردم شناختی برای ترجمه ی شفاهی همراه با نقش آن در تاریخ تمدن بشر را ارائه کرد. محقق با پرهیز از مفاهیم انتزاعی و کاوش تاریخی عمیق، و با تمرکز ویژه بر ساختارهای اجتماعی، به مفهوم اجتماعی – حرفه ای از ترجمه ی شفاهی دست می یابد: مدل ترجمه ی شفاهی به مثابه حرفه ای در اجتماع.

با محدود ساختن حوزه ی تمرکز به نهادهای اجتماعی ویژه مانند: سازمان های بین المللی، مجلس یا دادگاه، نقش نهادی ترجمه ی شفاهی برجسته می شود، اما تاکید بر نوع خاصی از رویداد ارتباطی مانند همایش یا مصاحبه به برجسته سازی ابعاد تعاملی فعالیت ترجمه ی شفاهی می انجامد که ر موقعیت ویژه ای رخ می دهد، و در عین حال، این موقعیت را شکل می دهد. تحلیل گر با تمرکز بر متن که ابزاری اطلاعاتی در فرایند ارتباط است، در وهله ی اول ترجمه ی شفاهی را فرایند متنی یا گفتمانی محسوب می کند، اما علاقه ی او به فرایندهای ذهنی و پایه در کاربرد زبان به ارائه مدل های شناختی ترجمه ی شفاهی می انجامد.

مدل های سازماندهی مغزی

نهایتا مدل های سازماندهی مغزی و فعالیت مغز در بنیادی ترین سطح عصبی تحقیق را می توان برای زیر لایه ی اطلاعاتی فرایندهای ذهنی ارائه کرد. با در نظرگیری این مسئله که این سطوح هفت گانه ی تحلیل، به جای مقوله های تفکیک پذیر، نقاط تمرکز متنوعی محسوب می شوند، می توان این سطوح را مجموعه ای از دایره های هم مرکز محسوب کرد که از حوزه های بیرونی بافت اجتماعی آغاز می شوند و به هسته ی عصبی – شناختی، یعنی از فرهنگ اجتماعی به سیناپس، می رسد.

البته تمامی ابعاد موجود در مدل سطوح چندگانه در مطالعات ترجمه ی شفاهی از نقطه نظر تحلیلی به یک میزان مورد توجه قرار نگرفته اند. در واقع، همانگونه که حلقه های تیره رنگ داخل نمودار نشان می دهند، تلاش های ارائه مدل تا به امروز عمدتا بر سطح فرایندهای شناختی، و تا حدودی بر سطح تعامل متمرکز بوده اند. این نقاط تمرکز خاص که منعکس کننده ی پردازش و فعالیت ارتباطی به مثابه دو اَبَرمبم ترجمه ی شفاهی هستند، همچنین نحوه ی ارائه مدل های انتخابی زیر را شکل می دهند.

مدل های اجتماعی – حرفه ای و نهادی

در حالی که مستقل ترجمه ی شفاهی دارای بعد مردم شناختی و با در نظرگیری روابط بینااجتماعی و هویت های فرهنگی در طول تاریخ، ارائه نشده است، مدل ترجمه ی شفاهی در بافت های مختلف اجتماعی توصیف شده است را می توان نمونه ای مشروح از مسائلی دانست که احمالا مدنظر مدل ها در چنین سطحی قرار می گیرند. نمونه ی دیگری را در بحث کرونین (۲۰۰۲) درباره ی نظام های «ناخودمختار» و «مستقل» ترجمه ی شفاهی در بافت امپراطوری های استعمارگر و بافت مسافرت می توان یافت.

سطوح ارائه مدل مدل های ترجمه شفاهی
سطوح ارائه مدل

مدل اجتماعی – حرفه ای

بر ترجمه ی شفاهی در جایگاه حرفه ی اجتماعی شناخته شده متمرکز است جوزف تسنگ(۱۹۹۲) برای ترجمه ی شفاهی همایشی در بافت اجتماعی کشور تایوان مطرح کرد. این مدل چهار مرحله در فرایند تخصصی شدن، از «اختلال بازار» گرفته تا «استقلال حرفه ای» را توصیف می کند.

مدل تسنگ

مدل تسنگ در سایر حوزه های حرفه ای و دیگر کشورها به کار رفته است(مثلا میکلسون ۱۹۹۹). به بیان کلی تر؛ اولدیس اوزولینس (۲۰۰۰) برای مراحل مختلف ارائه خدمات ترجمه ی شفاهی با توجه به عوامل کلیدی تعیین کننده در فرایند تخصصی شدن، مدل ارائه کرده است. از طرفی، در سطحی خاص تر از سطح اجتماع یا فرهنگ اجتماعی معین، برای تکوین، نقش و اقتصاد ترجمه ی شفاهی نیز در سطح نهادی می توان مدلی ارائه کرد. مثلا می توان به مطالعه ی میخال شوستر (۲۰۱۳) اشاره کرد.

مدل اجتماعی – نهادی

او مدلی جامعه شناختی و پنج مرحله ای ویژه ی توسعه ی دسترسی زبانی به نهادهای عمومی را برای ارائه اولین خدمات ترجمه ی شفاهی پزشکی در اسرائیل به کار برد. در حالی که چنین نمونه هایی بر اهمیت و پتانسیل ارائه مدل برای پدیده ی ترجمه ی شفاهی در بعد اجتماعی – نهادی گسترده تر تاکید می کنند، پژوهشگران ترجمه ی شفاهی تا به امروز تلاش چندانی را صرف مدل های ترجمه ی شفاهی در طول تاریخ، در جامعه یا نهادهای خاصی نکرده اند و مدل های ترجمه ی شفاهی بیشتر به حوزه ی تعامل مربوط می شوند و یا در سطحی بالاتر، بر پیچیدگی های پردازش شناختی تمرکز دارند.

مدل های تعامل

مدل های تعامل بازنمایی از روابط اجتماعی، موقعیتی و ارتباطی ایجاد شده طرفین مختلف گفتگو در فرایند تعامل را ارائه می کنند. در سطح گسترده می توان آنها را به روابط ارائه دهنده ی مدل برای مجموعه ی مستقل طرفین و روابط متمرکز بر فرایند ارتباط یا به بیان خاص تر، متمرکز بر نقش متن یا گفتمان در تعامل ارتباطی تقسیم کرد.

مجموعه مدل های ترجمه شفاهی

مدل مجموعه ی پایه یا نوع – مورد تعامل با میانجیگرب مترجم شفاهی را اندرسون (۱۹۷۶/۲۰۰۲) ارائه کرد که در آن گوینده تک زبانه ی زبان A با گوینده ی تک زبانه ی زبان B با میانجیگری مترجم شفاهی مسلط به هر دو زبان، ارتباط برقرار می کند. مدل مجموعه ی خطی اندرسون راهی برای برجسته سازی جایگاه محوری مترجم شفاهی دو زبانه حین مبادله ی واسطه ای است. مولفان دیگر در صدد بودند تا با استفاده از بازنمایی مثلثی که در آن مترجم شفاهی در راس مثلث قرار دارد، این مسئله را بیان کنند.

این مدل ها به بازنمایی پیش فرض در حوزه ی ترجمه ی شفاهی برای اقلیت ها مبدل شده اند(مثلا جنتیله و دیگران ۱۹۹۶؛ اراسموس ۱۹۹۹) که بعضی از ترجمه پژوهان از آن با عنوان ‘ترجمه شفاهی سه طرفه’ نام می برند. این مدل ها تعامل ارتباطی بین طرفین اصلی گفتگو را مدنظر قرار می دهند و به جای مترجم شفاهی به مثابه ‘ایستگاه کلیدزنی’، بر آن مترجم شفاهی تاکید دارند که مشارکت کمابیش فعالی در فرایند تعامل دارد.

مدل پایه ی تعامل سه طرفه

مدل پایه ی تعامل سه طرفه را به منظور تبیین مجموعه های پیچیده تر می توان توسعه داد و این محقق شده است. اندرسون (۱۹۷۶: ۲۱۱) خود برای انواع مختلفی مانند مذاکرات با حضور دو مترجم شفاهی، یکی به ازای هر طرف، و سخنرانی ترجمه شده با حضور انبوهی از سخنرانان زبان B که نقش شنونده را در فرایند ارتباطی اساسا تک سویه برعهده دارند، مدل ارائه کرد. همچنین وانگ فوک خون (۱۹۹۰:۱۱۲) به توصیف چند مجموعه ی پیچیده ی ترجمه ی شفاهی در دادگاه های مالزی پرداخت که در انها یک یا دو مترجم شفاهی دو زبانه یا یک مترجم شفاهی سه زبانه بین قاضی، خوانده و شاهدی که به زبان یا گویشی متفاوت از زبان و گویش دادگاه صحبت می کردند، یه میانجیگری پرداختند.

شکل : مدل نوع – مورد تعامل سه طرفه اندرسون (منبع: اندرسون ۲۱۱:۱۹۷۶)

مورد تعامل سه طرفه اندرسون مدل های ترجمه شفاهی
مدل نوع مورد تعامل سه طرفه اندرسون (منبع: اندرسون ۲۱۱:۱۹۷۶)

مدل ساده ی مجموعه ی تعاملی در محیط های همایشی را ژیل (۱۹۹۵ ب:۲۴) پیشنهاد کرد که در آنجا گوینده ی تک زبانه ی مخاطب کمابیش انبوهی که بخشی از انها قادر به درک زبان اصلی سخنرانی نیستند را خطاب قرار می دهد. این مدل در شکل ۱,۱ نشان داده شده است.

شنونده ی زبان مبدا <– گوینده

شنونده ی زبان مقصد <– مترجم شفاهی

مشتری

شکل : مدل تعامل ترجمه ی شفاهی همایشی ژیل(منبع: ژیل ۱۹۹۵ ب: ۲۴)

مدل تعامل ترجمه ی شفاهی همایشی ژیل مدل های ترجمه شفاهی
مدل تعامل ترجمه ی شفاهی همایشی ژیل

مدل ژیل

در مدل ژیل، «مشتری» با وجودی که ضرورتا مشارکت مستقیمی در فرایند تعامل نداردف نقش قابل توجهی در سطح همایش بر عهده دارد. با تبیین مجموعه عوامل انسانی تاثیرگذار بر شرایط کاری مترجم شفاهی مانند متصدیان همایش، خدمات تحویل اسناد همایش و تکنسین ها، می توان صراحت بیشتری به این بعد از فرایند تعامل بخشید. همین وضعیت درباره ی سایر مترجمان شفاهی عضو تیم ترجمه، مخصوصا در مورد ترجمه ی شفاهی واسطه ای، مصداق دارد.

ترجمه ی شفاهی تلویزیونی

مورد تشریحی از پیچیدگی نهادی مجموعه مدل هایی است مه دلیا کیاور (۲۰۰۲) در رابطه با مجموعه های متنوع ترجمه ی شفاهی تلویزیونی مورد بحث قرار می دهد و در آن ارتباط واسطه ای رو در رو با ارتباط ‘یک به چند’ که خصوصیت رسانه های جمعه است، در هم می آمیزد. این مدل های مجموعه تعامل در رویداد ارتباطی ترجمه شده همچنین تا حدی به سطح نهادی ارائه مدل که مورد بی توجهی قرار گرفته است، می پردازد.

مدل تعاملگرای موقعیت

بنابراین، مدل های تعامل ترجمه شده، صرف نظر از اینکه انعکاسی از مجموعه ‘یک به یک’ یا ‘یک به چند’ باشند، را می توان تکمیل کرد تا ویژگی های مرتبط طرفین تعامل را منعکس سازند. این هدفِ مدلِ موقعیت ترجمه ی شفاهی پوچ هکر (۱۹۹۲) است که بر «دیدگاه» فرد تعامل گرا نسبت به رویداد ارتباطی تکیه دارد.

مدل تعاملگر موقعیت ترجمه شفاهی پوچ هکر - مدل های ترجمه شفاهی
مدل تعاملگر موقعیت ترجمه شفاهی پوچ هکر

مدل تعاملگرای موقعیت ترجمه شفاهی «نقش(های)» «طرف» ارتباط در فرایند تعامل را برجسته می سازد. این مدل حاکی از این است که «دیدگاه» فرد تعامل گرا نسبت به رویداد ارتباطی که از طریق «ارزشیابی» مستمر سایر افراد تعامل گرا و رفتار آنها و «جهت گیری» قصدمند نسبت به این دو مورد ایجاد می شود را اساسا ‘پیش زمینه’ فرهنگی – اجتماعی یا «افق دید» فرد شکل می دهد که خود محصول انواع مختلف توانش و تجربه ی شناختی است.

به عبارت دیگر، موجودیت موقعیت، به مفهوم شناختی تر آن، صرفا از ‘دید’ فرد تعامل گرا معنا پیدا می کند. جهت گیری و ارزشیابی فرد (به انضمام عواملی مانند انگیزه، نگرش عاطفی، انتظارات و همچنین قصد) که عوامل روان – تنی مرتبط با «برداشت» و «گرایش» آن را تغییر می کنند، ‘ماهیت موقعیت’ و نحوه ی عمل در آن را تعیین می کند.

مدل تعامل فردی

مدل تعامل فردی در حالی که هم در مجموعه های ‘یک به چند’ رایج در محیط های همایشی (نک. پوچ هکر ۱۹۹۴ الف:۱۴۴) و هم در تعامل سه طرفه در ارتباط رو در روی واسطه ای کاربرد دارد، نه به پویایی در سطح جمله حین تبادل ارتباطی بلکه به جایگاه و نقش در سطح رویداد کلامی مستقل می پردازد(نک. پ.چ هکر ۵۱:۲۰۱۲) وادنوو (۱۹۹۸) با به کارگیری اصطلاح گافمن در ترجمه ی شفاهی می گوید که مدل تعامل گرا به برجسته سازی «نقش فعالیت» در درون «نظام فعالیت موقعیت مند» می پردازد که در آن، افراد به منظور اجرای فعالیت مشترک واحدی به تعامل می پردازند(نک. وادنوو ۸۴:۱۹۹۸).

مدل پارامتر چندگانه

بیسترا آلکسیوا (۱۹۹۷/۲۰۰۲) تمایزات تحلیلی بیشتری را در رابطه با سطح کلان برخوردهای واسطه ای پیشنهاد می کند. او با ارائه مدل پارامتر چندگانه خود از مجموعه های ترجمه ی شفاهی، نوع شناسی نمونه ای از رویدادهای با میانجیگری مترجم شفاهی را بر اساس هفت مقیاس مطرح می کند که بخش عمده ی انها به مجموعه ی اجتماعی – موقعیتی طرفین تعامل مربوط می شود.

پارامترهای مستقیما مرتبط با مجموعه افراد تعامل گرا به شرح زیر هستند:

* «فاصله» در مقابل «نزدیکی» (بین گوینده، مخاطب و مترجم شفاهی)؛

* «برابری / یکپارچگی» در مقتبل «نابرابری/ قدرت» (با در نظرگیری جایگاه، نقش و نسبت گوینده و مخاطب و همچنین در بعضی موارد، مترجم شفاهی)؛

* «محیط رسمی» در مقابل «محیط غیر رسمی» (با در نظرگیری تعداد مشارکت کنندگان، میزان حریم خصوصی، و فاصله از کشور خود)؛

* «همکاری/ صراحت» در مقابل «عدم همکاری / عدم صراحت» (در راهبردهای مذاکره)؛

* «اهداف مشترک» در مقابل «اهداف متضاد».

* آلِکسیوا مدل پارامتر چندگانه خود را در ارزشیابی رویدادهای با میاجیگری مترجم شفاهی با توجه به درجه ی «وضوح فرهنگی» به کار می برد، و بدین وسیله بر نقش «فرهنگ» در مفهوم ترجمه ی شفاهی به مثابه تعامل مجددا تاکید می ورزد.

Moosakhani