انواع ترجمه، ترجمه تحت اللفظی و ترجمه ی اصطلاحی

انواع ترجمه

ترجمه تحت اللفظی و ترجمه ی اصطلاحی

انواع ترجمه در آموزش ترجمه انگلیسی : از آنجا که همه متن های مورد نظر، آن طور که در درس “ترجمه چیست؟” مورد بحث قرار گرفت، دارای شکل و معنا می باشند، دو نوع ترجمه وجود دارد. یکی از این دو نوع بر  پایه شکل  است و دیگری بر  پایه معنا . ترجمه مبتنی بر شکل سعی دارد به دنبال شکل زبان مبدا باشد و آن ترجمه تحت اللفظی گفته می شود.

ترجمه مبتنی بر معنا تمامی کوشش اش بر آن است که القا کننده معنای متن زبان مبدا به شکل های طبیعی زبان مقصد باشد. ترجمه بین زبانی ترجمه ای کاملا تحت الفظی است. بازآفرینی وجوه مشخصه زبان شناختی متن مبدا، برای هدف های معینی مثل مطالعه زبان شناختی آن زبان کاری است مطلوب. اگرچه این ترجمه های تحت اللفظی ممکن است برای هدف های مربوط به مطالعه زبان مبدا بسیار مفید باشند، ولی برای گویشوران به زبان مقصدی که علاقمند به معنای متن زبان مقصد می باشند، فایده چندانی ندارند.

ترجمه تحت اللفظی به نظر چیزی بی معنی می نماید و ارزش ارتباط دهندگی اندکی دارد.

مثلا ترجمه تحت اللفظی جملات زیر به فارسی چنین است:

How are you doing?

چطور هستید شما انجام دادن؟

How about your wife?

چطور درباره مال شما همسر؟

ترجمه مناسب دو جمله به ترتیب چنین است:

چطوری؟

همسرتان چطور است؟

اگر دو زبان به هم ربط داشته باشند از انجا که شکل معمول دستوری احتمالا یکی است معنای تحت اللفظی غالبا قابل فهم است ولی ترجمه تحت اللفظی اقلام واژگانی از ترجمه چیزی بیگانه می سازد.

انواع ترجمه : ۱) ترجمه تحت اللفظی زبان انگلیسی

بیشتر مترجمانی که قصد ترجمه تحت اللفظی دارند در واقع نوعی ترجمه تحت اللفظی تا حدودی تعدیل شده به کار می برند. آنان ترتیب کلام و دستور جملات را به قدری تعدیل می کنند که در زبان مقصد دارای ساختار جمله ای قابل قبول باشند. با این وجود اقلام واژگانی را به صورت تحت الفظی ترجمه می کنند. گاهگاهی هم برای اجتناب از بی معنی بودن صرف و یا برای بهبود ارتباط، اینها هم تغییر داده می شوند.

به مثال زیر توجه کنید:

He made up his mind not to go there.

ترجمه تحت اللفظی: او ساخت ذهنش را نه برود آنجا.

تحت اللفظی تعدیل شده: او ذهنش را ساخت که انجا نرود.

در ترجمه تحت الفظی تعدیل شده ساختار گرامری جمله فارسی شده است اما هنوز هم جمله انتقال معنای صریح نمی کند در صورتی که می خواستیم جمله را اصطلاحی ترجمه کنیم بدین صورت در می آمد: او تصمیم گرفت آنجا نرود.

شخصی که به شیوه تحت اللفظی تعدیل شده ترجمه می کند شکل های دستوری را در صورت الزامی بودن ساختارها تغییر می دهد. با این وجود در صورتی که انتخاب داشته باشد از شکل متن مبدا تبعیت خواهد کرد، حتی اگر شکل دیگری در زبان مقصد طبیعی تر باشد. ترجمه تحت اللفظی و تحت اللفظی تعدیل شده در آنچه به عنوان معادل های تحت اللفظی برای کلمات بر می گزینند، یعنی در واژگان مورد ترجمه همیشه به خطا می روند. حاصل ترجمه تحت اللفظی واژه ها، اصطلاحات، تشبیهات لفظی و غیره ترجمه ای مبهم، غیر طبیعی و گاه بی معناست. در ترجمه تحت اللفظی تعدیل شده، مترجم معمولا ترجمه را تا جایی که معانی کاملا بی سر و ته و غلط نباشد تعدیل می کند ولی وضع غیر طبیعی آن باز هم باقی می ماند.

انواع ترجمه : ۲) ترجمه اصطلاحی زبان انگلیسی

در ساختارهای دستوری و انتخاب اقلام واژگانی از شکل های طبیعی زبان مقصد استفاده می کند. یک ترجمه اصطلاحی واقعی به ترجمه شبیه نیست. چنین می نماید که در اصل به زبان مقصد نوشته شده است. از این رو مترجمان خوب سعی بر آن دارند که به صورت اصطلاحی ترجمه کنند.

این هدف آنهاست، اما ترجمه ها غالبا مخلوطی از انتقال تحت اللفظی واحد های دستوری به همراه ترجمه اصطلاحی معنای واژگان می باشد. ترجمه به صورت اصطلاحی همیشه ممکن نیست. یک مترجم ممکن است بخش هایی از ترجمه اش را به شکل های بسیار طبیعی بیان نماید و سپس در بخش های دیگر عقب گرد کرده و به سراغ شکل تحت الفظی برود. ترجمه ها بر روی زنجیره ای از بسیار تحت الفظی تا تحت اللفظی، تا تحت اللفظی تعدیل شده و تا نزدیک به اصطلاحی و اصطلاحی قرار می گیرند و چه بسا تا به ترجمه بیش از حد آزاد نزدیک شوند.

مخلوط بی ثبات<—- تحت اللفظی تعدیل شده  <—- تحت اللفظی <—- بسیار تحت اللفظی

بیش از حد آزاد <—- اصطلاحی(هدف مترجم) <—- نزدیک به اصطلاحی

انواع ترجمه : ۳) ترجمه بیش از حد آزاد زبان انگلیسی

ترجمه بیش از حد آزاد مورد پذیرش بسیاری از اهداف نیست. ترجمه بیش از حد آزاد ترجمه‌ای است که اطلاعاتی اضافه بر آنچه در متن مبدأ آمده است به آن افزوده شده باشد نظیر اطلاعاتی که معنای متن مبدأ را تغییر دهد و یا حقایق تاریخی و محیط فرهنگی متن زبان مبدأ را تحریف نماید. گاهی ترجمه بیش از حد آزاد به خاطر مقاصد شوخی‌آمیز انجام می‌گیرد و یا موجب پاسخ خاصی از جانب گویشوران زبان مقصد می‌شود. در هر حال، این‌گونه ترجمه‌ها به‌عنوان ترجمه‌های عادی قابل قبول نمی‌باشند. تأکید قضیه بر عکس‌العمل کسانی است که چنین ترجمه‌ای را می‌خوانند یا می‌شنوند در چنین ترجمه‌هایی معنا لزوماً همان چیزی نیست که در زبان مبدأ وجود دارد. هدف مترجم باید به‌وجود آوردن متنی در زبان مقصد با استفاده از انتخاب‌های دستوری و واژگانی آن زبان باشد که پیام موجود در زبان مبدأ را عیناً منتقل نماید.

هدف مترجم ترجمه‌ای است اصطلاحی

اصل غالب بر همه اصول این است که  ترجمه اصطلاحی معنای زبان مبدأ را (یعنی معنایی را که منظور نظر ابلاغ‌کننده اصلی است) به شکل طبیعی زبان مقصد، مجدداً ارائه می‌کند. 

در هر حال همیشه خطر مداخله از شکل زبان مبدأ وجود دارد. مطالعه در ترجمه‌های بسیار نشان می‌دهد که برای ترجمه اصطلاحی لازم است مترجم تعدیل‌های بسیار در شکل صورت می‌دهد. در عربی سامی یا ضمایر به صورت‌های مفرد، مثنی و جمع به کار می‌روند اما در انگلیسی و یا فارسی فقط مفرد و جمع وجود دارد: در انگلیسی، ضمیر اول شخص جمع we زمانی به‌کار می‌رود که معنای واقعی you است. دلیل به کار بردن we نشان دادن غمخواری و درک متقابل است.

پرستار به کودک مریض می‌گوید : “It is time for us to take our medicine”

و یا معلم می‌گوید : “we’ll walk quietly to our place/we’re not going to shout”

واضح است که ضمایر به پرستار یا معلم اشاره ندارند بلکه به کودکانی دارند که مورد خطاب می‌باشند یعنی شما (you) در ترجمه این ضمایر به زبان دیگر ترجمه تحت‌اللفظی we به اول شخص جمع احتمالاً معنی را تحریف خواهدکرد. مترجم باید به دنبال پیداکردن راه طبیعی برای رساندن معنای دوم شخص و در عین حال اظهار همدردی موجود در جملات زبان مبدأ باشد.

فرق ساختارهای دستوری زبان مقصد و مبدأ

به جملات زیر در فارسی و انگلیسی توجه کنید :

Mary has been living in Tehran for 5 years.

مری ۵ سال است در تهران زندگی می‌کند.

(زمان حال به جای ماضی نقلی)

He said he wouldn’t come.

او گفت که نمی‌آید (آینده به جای آینده در گذشته)

Mary said that she had seen the man.

مری گفت که مرد را دیده‌است. (ماضی نقلی به‌جای ماضی بعید)

He was given the job of a janitor.

به او شغل مستخدمی دادند. (معلوم به جای مجهول)

نتیجه گیری

انواع ترجمه روندی پیچیده است. با این حال مترجمی که مقید به انتقال معناست، درخواهد یافت که در زبان مقصد راهی برای بیان معنای مطلوب وجود دارد، گرچه ممکن است این راه با شکلی که در زبان مبدا است بسیار متفاوت باشد. در روزهای قدیم مردانی چون سیسرو و هوراس اصرار داشتند که انسان باید معنا و نیروی کلی زبان را ترجمه کند. ترجمه تحت اللفظی مورد تمسخر قرار می گرفت.

هوراس می گفت که مترجم وفادار کسی است که کلمه به کلمه ترجمه نکند. جرمی (Jerome) می گفت برای ترجمه خوب دو چیز لازم است: فهم کافی از زبان اصلی (زبان مبدا) و تسلط کافی به زبانی که به آن ترجمه صورت میگیرد (زبان مقصد).

ارائه ترجمه ای کامل توسط مترجم

اما با توجه به پیچیدگی ساختارهای زبانی، چگونه یک مترجم میتواند امیدوار باشد که ترجمه ای کامل ارائه نماید؟ تنها با تحلیل دقیق زبان مبدا می توان از گرایش به ترجمه تحت اللفظی اجتناب کرد و قبل از هرچیز باید پیام مورد ابلاغ را به صراحت فهمید. مترجمی که با صرف وقت به مطالعه ی متن زبان مبدا می پردازد تا تحلیل معنایی آن را به رشته تحریر درآورد، و آنگاه به جستجوی راه معادلی می رود که همان پیام را به گونه ای طبیعی به زبان مقصد برگرداند، قادر خواهد بود که ترجمه ای کامل و گاه درخشان ارائه نماید.

هدف او باید این باشد که از تحت اللفظی بودن اجتناب کرده و در طریق رسیدن به متن اصطلاحی به زبان مقصد بکوشد. در صورتی که خوانندگان زبان مقصد اصلا متوجه ترجمه بودن اثر او نشوند، بلکه آن را صرفا متنی به زبان مقصد به منظور اطلاع رسانی و لذت بخشیدن به آنان بدانند، مترجم متوجه توفیق خود خواهد شد.