ابهام واژگانی و ابهام ساختاری در پژوهش زبان شناسی

ابهام واژگانی و ابهام ساختاری

در گفتارهای روزمره ی ما ابهام واژگانی و ابهام ساختاری فراوانی وجود دارد. چرا گویشوران زبان فارسی جمله ی “گویا شانه اش شکسته است” را هنگامی که شخصی آنها را در جمعی مورد خطاب قرار می دهد به مفهوم “وسیله ای بریا شانه کردن مو” تلقی نمی کنند؟ پژوهشگران روان شناس زبان مایل هستند بدانند که آیا همه ی خوانش های تفسیری در آغاز وجود دارند و به تدریج آنهایی که با بافت سازگاری ندارند حذف می شوند و یا از ابتدا آن خوانش که بسامد بیشتری دارد تجلی می یابد. نمونه ای از این دست از پژوهش های آموزش ترجمه زبان انگلیسی را می توان در گارنهام (۱۹۸۵، ۶۲-۸۷)، آچیسن (۲۰۰۳) و هارلی (۲۰۰۱) یافت.

ابهام در سطح نحو

ابهام در سطح نحو نیز رخ می دهد و به این مفهوم است که یک ساختار دو یا چند خوانش را به ذهن متبادر می کند. برای مثال جمله ی “علی برادرش را دوست دارد و مرتضی هم همینطور”، می تواند حداقل دو خوانش داشته باشد. بررسی و تحقیق در مورد ابهام نحوی از آن جهت مهم است که بیانگر چگونگی تعامل فرایند معنایی و ساختاری است.

اگر قرار باشد ساختار نحوی جمله بدون یاری گرفتن از فرایند معنی صورت پذیرد نمی توان به این توجیه رسید که چگونه ابهام زدایی صورت می گیرد. شواهدی که به دست آمده مارسلن ویلسون و تایلر را به پذیرش این نظر واداشته است که اطلاعات و داده های معنایی ما را در ابهام زدایی مدد می دهند. برای کسب اطلاعات بیبشتر به هارلی (۲۰۰۱، ۲۵۴-۲۵۸) مراجعه کنید.

جمله های مقلوب

جمله های مقلوب به جمله هایی گفته می شود که ساختاری مقلوب دارند و کشف معنی آنها مستلزم بازسازی صورت درست ساختار است. برای مثال به دو جمله ی زیر توجه کنید:

۱) تاجر ورشکسته بار دیگر زندگی را از سر گرفت.(= تاجری که ورشکسته شده بود)

۲) آدم فرزند از دست داده دیگر دلش را به چه خوش کند؟ (= آدمی که فرزند خود را از دست داده است)

اهمیت ساختارهای مقلوب

اهمیت ساختارهای مقلوب در این است که می توانند نشان دهند که شنونده و یا خواننده برای رمزگشایی و بازخوانی کل جمله، ابتدا باید با بازسازی ساختار بخش مقلوب را بازشناسد. برای آگاهی بیشتر از مراجع و آزمایش های انجام یافته به کس (۱۹۹۲، ۱۲۹) مراجعه کنید. آیزنک و کین (۲۰۰۵) و هارلی (۲۰۰۱) نیز گزارش های مبسوطی را ارائه داده اند.

پروژه

۱) در بسیاری از موارد، یک جمله که دارای خوانش های گوناگون است، هنگامی که در بافت قرار گیرد، یک معنی از مجموع معانی را به ذهن متبادر می سازد. ولی مواردی نیز یافت می شود که بافت نمی تواند ما را به یک خوانش از جمع خوانش ها رهنمون گردد و ابهام زدایی کند. سوال این است که آیا آزمون شنوده ها، هر دو خوانش را که از امکان یکسانی برخوردار هستند می خوانند و سپس دست به انتخاب می زنند؟ اگر این چنین است، آیا همه ی آن ها از یک خوانش واحد آغاز می کنند یا نه؟

یک نظریه بر این باور است که خوانشی که بسامد بیشتری دارد ابتدا ظاهر می شود و سپس دیگر خوانش ها به تدریج به ذهن متبادر می گردند. (گارمن ۱۹۹۰، ۲۵۵-۵۷) و هارلی (۲۰۰۱، ۱۴۶).

۲) یک سری از جملات را که دارای ابهام هستند برگزینید. آن ها را ضبط کنید. دقت کنید که طرز خواندن شما یک خوانش را به خوانش دیگر رهنمون نشود. با آزمون شونده ها به طور جداگانه مصاحبه کنید. به آنها بگویید که با جمله های دارای ابهام روبرو خواهند شد.

پس نخستین خوانشی را که به ذهنشان می آید فهرست کنید. با مرور بر پیشینه های پژوهش، مشخص کنید که آیا همه ی آزمون شونده ها در جایی که بافت وجود ندارد، یک خوانش خاص را در وهله ی نخست ارایه می دهند و یا خوانش های نخستین متفاوت هستند.

۳) آیا پردازش جمله های پیچیده و درهم بافته نسبت به جمله های ساده، به زمان زیادتری نیاز دارند؟ دو گروه از آزمون شونده ها را مورد سنجش قرار دهید تا به سوالات مربوط به یک متن درک مطلب به صورت “درست” یا “نادرست” جواب دهند.

گروه نخست

نیمی از سوالات را به صورت جمله های معلوم دریافت می کنند(برای مثال: چه چیزی به او خورد؟) در حالی که نیمی دیگر از سوالات برعکس به صورت جمله های مجهول هستند (برای مثال: به وسیله ی چه کسی به بیمارستان برده شد؟).

گروه دوم

در مورد گروه دوم ترتیب ارایه جمله ها برعکس گروه نخست است (برای مثال: با چی زده شد؟) و متعاقب آن “کی او را به بیمارستان برد؟” فرضیه : زمان پاسخگویی به سوالات مجهول طولانی تر از زمان پاسخ به جمله های معلوم است. به لحاظ اینکه ترتیب قرار گرفتن جمله های معلوم در کنار جمله های مجهول در دو گروه و تقدم و تاخر آنها متفاوت است لذا شما بر آن دسته از سوالاتی که اساسا مشکل تر هستند تسلط و کنترل دارید. برای سنجش و کنترل زمان از رایانه استفاده کنید. از سوی دیگر سوال ها و جواب ها را ضبط کنید تا بتوانید صحت زمان گذاری را بسنجید.

۴) ساکس (۱۹۶۷) تعدادی از جمله ها را به آزمودن شنونده ها نشان داد و از آنها خواست بگویند که آیا آن جمله ها در متنی که شنیده بودند وجود داشتند یا نه. بعضی از جمله ها عینا همان جمله های متن شنیداری بودند. برخی دیگر یا وجود نداشتند و یا به صورت دیگری نوشته و قید شده بودند و یا معنی آنها با جمله ی اصلی در متن نوشتاری متفاوت بود. نتیجه ی پژوهش نشان داد که آزمون شونده ها پس از شنیدن متن، اطلاعات مربوط به صورت جملات را نادیده می گیرند و تنها به معنی توجه دارند. این پژوهش را با منظور داشتن پاره ای از تغییرات تکرار کنید و بررسی نمایید که آیا نتایج به دست آمده موید تجربه ی پیشین هستند یا نه. به اسلوبین (۱۹۷۹: ۵۵- ۵۶) و گارمن (۱۹۸۵: ۱۳۹) مراجعه کنید.

زبان گفتاری چگونه تولید می شود؟

برای انکه یک واژه را تولید کنیم، لازم است به انبانه ای از واژه های موجود دست یابیم و واژه ای را ردیابی کنیم که با ایده ی ما مطابقت داشته باشد. آنگاه فرمان های مرتبط با نحوه ی تولید را فعال سازی کرده و آنها را به اندام های تولید صدا (زبان، حنجره و نظایر آن) بفرستیم. برای تولید یک پاره گفتار این فرایند باید با دقت و با حفظ تقدم و تاخر واژه ها و رعایت نواخت و اهنگ کلام انجام پذیرد. گاه اشتباهی رخ می دهد.

خطاهای گفتاری و لغزش زبانی

بازنگری بر خطاهای گفتاری می تواند ما را به فرایند تولید واژه ها و نحوه ی چیدمان انها رهنمون شود. گرت (۱۹۷۶) خطاهای گفتاری را مورد بررسی عمیقی قرار داد (به کاپلان ۱۹۸۷، ۲۷۳- ۴ مراجعه کنید) و به نتایج زیر دست یافت:

خطاهای محتوایی

خطاهای محتوایی در مقایسه با دیگر انواع خطاها، از بسامد بیشتری برخوردار بودند. (برای مثال: چای را در قند ریختم.به جای قند را رد چای ریختم) و یا (دریاش تو کشتی غرق شد. به جای کشتی اش تو دریا غرق شد.) در جابه جایی ها، وندها ثابت می ماندند و واژه ها جابجا می شدند.

• حروف اضافه غالبا جایگزینی معنایی می یافتند.
• همیشه بین دو واژه ی جا به جا شده در یک گروه واژه یک مرزنما وجود دارد.
• به ندرت بین دو وازه ی جا به جا شده مرزی وجود دارد.

پژوهش خطاهای گفتاری

برای آگاهی از پژوهش های مربوط به خطاهای گفتاری، به گارمن (۱۹۹۰، ۱۵۱- ۱۶۲) مراجعه کنید. فرامکین (۱۹۷۳) مقدمه ای ساده در ارتباط با لغزش های زبانی ارایه می دهد و کاتلر آنها را مورد تحقیق و بررسی دقیق تر قرار می دهد. آیزنک و کین (۲۰۰۵) بحث کوتاهی در این ارتباط دارند. برای مشاهده ی مثال های دیگر به کریستال (۱۹۹، ۲۵۶) مراجعه کنید.

بحث های کلی تری را در ارتباط با لغزش های زبانی می توان  در آثار زیر یافت:

آ چیسن (۲۰۰۳) و گارمن (۱۹۹۰، ۱۷۰ – ۷۱). برای ملاحظه ی لغزش های زبانی و نظریه ای مربوط به آنها به ایزینک و کین (۲۰۰۵) مراجعه کنید. براون و مک نیل (۱۹۶۶) نیز شرایط بررسی لغزش های زبانی را بر می شمارند. این تحقیق به صورت مختصر در هارلی (۲۰۰۰، ۳۶۲- ۶۳)، گارمن (۱۹۹۰، ۱۷۰) آمده است.